Kreftrisiko ved cøliaki

Pasientar med kjend cøliaki

Tabell 1 (4, 8, 10) – (16) viser samanheng mellom cøliaki og mortalitet og tabell 2 (4, 7, 10, 11, 14, 17) – (22) viser samanheng mellom cøliaki og førekomst av kreft.

I ein stor italiensk studie undersøkte ein mortaliteten til 1 072 cøliakipasientar og 3 384 fyrstegradsslektningar (12). Desse vart rekrutterte i perioden 1962 – 94. Fram til 1998 hadde 53 pasientar i cøliakigruppa døydd. Venta tal var 25,9 (tab 1). Ein observerte auka mortalitet berre dei fyrste tre åra etter cøliakidiagnosen vart stilt. Pasientar med symptom på malabsorpsjon var utsette, men ikkje pasientar som vart diagnostiserte pga. milde symptom eller ved antistoffscreening. Dødelegheiten auka ved forseinka diagnosesetjing og hjå pasientar med dårleg etterleving av glutenfri diett. Non-Hodgkins lymfom var den vanlegaste dødsårsaka.

I ein nyare italiensk multisenterstudie samanlikna ein kreftrisiko for 1 968 cøliakipasientar med venta kreftrisiko i standardpopulasjonen (WHO Globocan) (17). Risikoen vart uttrykt som standardisert insidensratio. Også her fann ein auka risiko for non-Hodgkins lymfom og tynntarmskreft (tab 2). Risikoen for brystkreft var minska. Gjennomsnittleg alder for cøliakidiagnose hjå pasientane som utvikla kreft, var 48 år, mot 29 år hjå cøliakarane utan kreft. Kreft ser altså ut til å ramme hovudsakleg dei som får cøliakidiagnosen i godt vaksen alder.

Askling og medarbeidarar kombinerte data av eit personidentifiserbart register over pasientar innlagte i sjukehus med Kreftregisteret og studerte 11 019 individ med cøliaki (20). Vaksne med cøliaki, men ikkje born og ungdom, hadde ein generell auka kreftrisiko (tab 2). Dei fann auka risiko særleg for malignt lymfom og for karsinom i tynntarm. Den relative risikoen var lågare enn i mange andre studiar. Det ser ut til at risikoen minkar jo nærare ein kjem vår tid. Risikoen for brystkreft var redusert.

Den same gruppa undersøkte vidare dødsårsaker hjå pasientar med cøliaki som var innlagte i svenske sjukehus 1964 – 93 (15). Dei med tilleggsdiagnosar hadde dobla risiko for å døy. Hjå pasientar utan tilleggsdiagnosar var mortalitetsrisikoen mindre enn for dei med tilleggsdiagnosar (tab 1). Det var særleg auka spesifikk mortalitet for non-Hodgkins lymfom og tynntarmskreft. I ein annan studie analyserte dei 56 tilfelle av malignt lymfom blant 11 650 innlagte cøliakipasientar (21). 57 % av lymfoma var ikkje intestinal T-cellelymfom, men det vart funne både B- og T-cellelymfom på mange lokalisasjonar (tab 2).

Logan og medarbeidarar analyserte 653 pasientar med kjend cøliaki i Edinburgh og Lothian-regionen (8). Mortaliteten var større enn i den generelle populasjonen (115 observerte dødsfall mot venta 61,8), spesielt det fyrste året etter at cøliakidiagnosen vart stilt (tab 1). Dødsfall grunna malign sjukdom stod for 38 % av dødsfalla, tre gonger så hyppig som venta. I det same området vart det overraskande funne auka dødelegheit hjå born – mykje meir enn for vaksne (tab 1) (13). Dødsfalla hjå born skuldast hovudsakleg brå død, kreft og cerebrovaskulær sjukdom.

I ein artikkel frå Storbritannia hadde ein følgt opp 210 pasientar med cøliaki i 11 år (7). Relativ risiko for kreft var dobla i høve til venta risiko. Lymfom og kreft i munn, svelg og oesophagus dominerte (tab 2). Denne faren fann ein ikkje hjå pasientar som hadde levd strengt glutenfritt i over fem år. I ein annan artikkel fann ein ingen generell auka kreftrisiko blant 637 cøliakarar med 33 års oppfølging (tab 2) (19). Derimot var risikoen for non-Hodgkins lymfom auka og risikoen for brystkreft minska. I denne siste studien vart alle pasientar som fekk kreft i løpet av dei to fyrste åra med kjent cøliaki, ekskludert. Kreftdiagnosen var basert på sjukehusets eigne opplysningar, og ikkje på kreftregisterdata.

Samanhengen mellom cøliaki og kreft er også undersøkt i USA, ved å samanlikne standard morbiditetsratio mellom 381 cøliakarar som vart følgt opp ved Columbia University Hospital i New York, og data frå det nasjonale kreftregisteret (22). For alle krefttypar var standard morbiditetsratio 1,5 (ikkje-signifikant) (tab 2). Auken var signifikant for kreft i tynntarm og oesophagus, for melanom og non-Hodgkins lymfom. Risikoen for sistnemnte varte ved trass glutenfri diett.

I Finland er det mange pasientar med kjend cøliaki. Tampere universitetssjukehus har følgt opp alle sine cøliakarar. Det er ingen andre sjukehus i området, slik at pasientmaterialet er svært representativt for den aktuelle populasjonen.

I ein studie på 781 pasientar med cøliaki fann ein at den totale kreftrisikoen var den same som i populasjonen generelt (tab 2) (10). Risikoen for non-Hodgkins lymfom var signifikant auka (standardisert insidensratio 3,2). Alle dei fem pasientane med denne sjukdomen hadde udiagnostisert cøliaki ved lymfomdiagnosen eller utilstrekkeleg diettetterleving. I ein annan studie frå Tampere samanlikna ein 335 cøliakipasientar med ei kontrollgruppe med ulike gastrointestinale symptom. Ein fann ingen signifikant auka insidens av malign sjukdom, og femårsoverlevinga var lik den generelle finske populasjonen (tab 1, tab 2) (11). I ein italiensk cøliakipopulasjon på 1 757 pasientar som vart følgt mellom 1982 – 2006, utvikla ni lymfom i tynntarmen (standard morbiditetsratio 6,42) (18). Av desse var det berre to som hadde levd strengt glutenfritt i meir enn tre år før dei fekk lymfom, altså lenge nok til å vente ein beskyttande effekt av dietten.